डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर: भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार
डॉ. भीमराव रामजी आंबेडकर, ज्यांना आपण प्रेमाने ‘बाबासाहेब’ म्हणतो, हे भारतीय इतिहासातील एका तेजस्वी व्यक्तिमत्त्वाचे नाव आहे. समाजसुधारक, अर्थतज्ज्ञ, राजकीय नेते आणि भारतीय संविधानाचे शिल्पकार अशी त्यांची ओळख आहे. त्यांनी आयुष्यभर समाजातील उपेक्षित, शोषित, वंचित घटकांसाठी संघर्ष केला आणि त्यांच्या उत्थानासाठी मोलाचे योगदान दिले.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांचा जन्म १४ एप्रिल १८९१ रोजी मध्य प्रदेशातील महू या गावी झाला. ते एका अस्पृश्य समाजात जन्मले होते. त्यामुळे त्यांना लहानपणीच जातीय भेदभावाचा सामना करावा लागला. शिक्षणाच्या मार्गावर चालताना अनेक अडथळ्यांवर मात करत त्यांनी उच्च शिक्षण प्राप्त केले. कोलंबिया विद्यापीठातून अर्थशास्त्रात पीएच.डी. आणि लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्समधून डि.एस.सी. पदवी घेतली. त्यांचे शिक्षण आणि ज्ञान त्यांना पुढील कार्यात भक्कम पाया ठरले.
डॉ. आंबेडकरांनी अस्पृश्यता आणि जातीभेदाच्या विरोधात आवाज उठवला. त्यांच्या नेतृत्वाखाली १९२७ मध्ये महाड येथील चवदार तळे सत्याग्रह झाला, ज्यामुळे अस्पृश्यांना पाणी पिण्याचा अधिकार मिळाला. तसेच कोल्हापूर संस्थानाचे छत्रपती शाहू महाराज यांच्यासोबत त्यांनी अस्पृश्यांच्या हक्कांसाठी अनेक कार्ये केली. त्यांच्या सामाजिक आंदोलनांमुळे भारतीय समाजाला समता, बंधुता आणि न्यायाचे महत्त्व पटले.
भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर १९४७ मध्ये डॉ. आंबेडकरांना संविधान सभेचे मसुदा समितीचे अध्यक्ष नेमण्यात आले. त्यांच्यावर भारतीय संविधान लिहिण्याची जबाबदारी सोपवण्यात आली. त्यांनी संविधानाच्या माध्यमातून सर्व नागरिकांना समानता, धर्मस्वातंत्र्य, सामाजिक न्याय, आणि अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याची हमी दिली. भारतीय संविधान हे डॉ. आंबेडकरांच्या प्रगल्भ विचारांचे आणि व्यापक दृष्टिकोनाचे उत्तम उदाहरण आहे.
डॉ. आंबेडकर केवळ समाजसुधारक नव्हते, तर ते एक प्रतिभावान अर्थतज्ज्ञ आणि राजकीय विचारवंतही होते. त्यांनी भारतीय कृषी आणि आर्थिक धोरणांबद्दल अनेक महत्त्वाचे अभ्यास आणि सुधारणा सुचवल्या. ते दलित वर्गासाठी स्वतंत्र राजकीय प्रतिनिधित्वाचे समर्थक होते आणि त्यांनी ‘आरक्षण’ या संकल्पनेला मूर्त स्वरूप दिले.
डॉ. आंबेडकरांनी १९५६ मध्ये आपल्या अनुयायांसह बौद्ध धर्म स्वीकारला. त्यांचे बौद्ध धर्माचे स्वीकारणे म्हणजे सामाजिक परिवर्तनाची चळवळ होती. त्यांनी सामाजिक समतेसाठी बौद्ध धर्मातील तत्त्वे उपयुक्त मानली. ६ डिसेंबर १९५६ रोजी दिल्ली येथे त्यांचे निधन झाले, परंतु त्यांच्या विचारधारेने आजही लाखो लोकांना प्रेरणा दिली आहे. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे केवळ एका व्यक्तीचे नव्हे, तर सामाजिक परिवर्तनाच्या एका युगाचे प्रतीक आहेत. त्यांच्या विचारांनी आणि कार्याने भारतीय समाजाला प्रगतीचा मार्ग दाखवला.
आज आपण जी स्वातंत्र्य, समता आणि बंधुता अनुभवतो, ती त्यांच्यासारख्या महान नेत्यांच्या संघर्षाचे फलित आहे. डॉ. आंबेडकरांचे जीवन आणि कार्य प्रत्येक भारतीयाला समर्पण, संघर्ष, आणि समानतेचा संदेश देणारे आहे
